V Międzynarodowy Kongres Religioznawczy 14-16 września 2017 Toruń

PROGRAM I STRESZCZENIA SESJI PLENARNYCH /Programs and abstracts of plenary sessions

sekcje obrazek

Pierwsza sesja plenarna/ First Plenary session

14 września 2017

Miejsce/Venue: Centrum Dialogu im. Jana Pawła II, Pl. bł. Stefana W. Frelichowskiego 1, sala audytoryjna (parter-I piętro)

Czas: 15.15 -17.15

Temat:

PROTESTANTYZM – RELIGIA – WOLNOŚĆ / Protestantism – Religion - Freedeom

Moderator/Chairman: ks. prof. dr hab. Piotr Roszak

Język: polski, hiszpański, angielski

Prof. dr hab. Krzysztof Pilarczyk (UJ) - Od konfliktu do komunii. Refleksje o relacjach katolicko-luterańskich w minionym pięćsetleciu / From conflict to communion. Reflections on Catholic-Lutheran relations in the past five hundred years
Ks. Prof. Dr. José Ramón Villar (Universidad de Navarra) - Iglesia Católica, libertad religiosa y democracia pluralista/ Kościół Katolicki, wolność religijna i demokracja pluralistyczna
Prof. dr hab. Piotr Gutowski (KUL) - Obowiązek podążania za prawdą a lojalność wobec własnej tradycji religijnej/ The obligation to follow the truth and the loyalty to a religious tradition

Streszczenia/Abstracts

Krzysztof Pilarczyk

Od konfliktu do komunii. Refleksje o relacjach katolicko-luterańskich w minionym piećsetleciu

From conflict to communion. Reflections on Catholic-Lutheran relations

in the past fixve hundred years

Prof. K. Pilarczyk - Od konfliktu do komunii

W roku, na który przypada pięćsetna rocznica wystąpienia Marcina Lutra z 95 tezami w Wittenberdze, nie można pominąć na kongresie religioznawczym tematu relacji katolicko-luterańskich. Obrazuje on w ujęciu religioznawczym drogę, jaką przeszły Kościoły ewangelickie i Kościół katolicki od konfrontacji i ostrego konfliktu do komunii. Dokonało się to przez dialog ekumeniczny, który pomógł zastąpić teologię potępień stopniowym dochodzeniem do jedności w różnorodności doktrynalnej oraz wspólnym dawaniem świadectwa wiary religijnej, przeciwstawiającej się tendencjom sekularyzacyjnym panującym we współczesnym świecie. Koncentrował się on na nowej ocenie osoby Marcina Lutra – ojca Reformacji i konstruowaniu nowej pamięci społecznej o niewspólnej przeszłości luteranów i katolików oraz wyznaczeniu imperatywów, którymi mają się kierować wspólnoty kościelne w drodze do pełnej komunii. To dobry przykład roli dialogu w na nowo układanej koegzystencji wspólnot religijnych.

***

In the year that marks the 500th anniversary of Martin Luther's presentation of 95 theses in Wittenberg, one can not miss the religiological congress of the Catholic-Lutheran issue. It depicts the way in which the Protestant churches and the Catholic Church have gone from confrontation and acute conflict to communion. This was done through ecumenical dialogue, which helped to replace the theology of gradual condemnation of the unity in doctrinal diversity and the common giving of the witness of religious faith, which contrasted with the secularist tendencies prevailing in the modern world. He focused on the new evaluation of Martin Luther - the father of the Reformation and the construction of a new social memory about the common past of Lutherans and Catholics and the designation of imperatives to guide ecclesial communities on their way to full communion. This is a good example of the role of dialogue in the newly laid coexistence of religious communities.

José Ramón Villar

Kościół katolicki, wolność religijna i pluralistyczna demokracja

Iglesia Católica, libertad religiosa y democracia pluralista

Ks. Prof. J. R. Villar - Iglesia Católica, libertad religiosa y democracia pluralista

Kościół Katolicki w XX wieku dzięki obradom Soboru Watykańskiego II przezwyciężył trudności stawiane przez społeczne i polityczne ewolucje poprzednich wieków. Koniec Starego Porządku zapoczątkował epokę, która uwypukliła nowe wartości będące w relacji do wolności jednostek i całych społeczności. Kościół musiał się przystosować do tej nowej sytuacji, przyjmując te nowe wartości bez zrywania z doktryną ewangeliczną. Istnieją dwa znamienne przykłady, związane ze sobą, które obrazują tę ewolucję. Z jednej strony wolność religijna, zaś z drugiej akceptacja systemu demokratycznego. Celem tego artykułu jest przedstawienie zasad, które stoją u podstaw tych dwóch zagadnień w myśli katolickiej.

***

In the 20th century the Catholic Church, with the celebration of the Second Vatican Council, overcame the difficulties posed by the social and political evolution of previous centuries. The end of the Old Regime inaugurated a period that highlighted new values in relation to individual freedom and to human society.The Church needed to adjust to an unprecedented situation, assimilating these new values without breaking with the evangelical doctrine. There are two notable and interlinked examples that illustrate this evolution - the acceptance of religious freedom on the one hand, and of the democratic system on the other. The principles underlying these two themes in Catholic thought are expounded in this article.

***

Durante el siglo XX la Iglesia Católica, con la celebración del Concilio Vaticano II, superó las dificultades planteadas por la evolución social y política de los siglos previos. El final del Antiguo Régimen inauguró una época que puso de relieve nuevos valores sobre las libertades individuales y la sociedad humana. La Iglesia tuvo que acomodarse a una situación inédita, asumiendo esos nuevos valores sin ruptura con la doctrina evangélica. Hay dos ejemplos notables, vinculados entre sí, que ilustran esa evolución. De una parte, la libertad religiosa, y de otra parte la aceptación del sistema democrático. Mi intención es exponer los principios que fundamentan ambos temas en el pensamiento católico.

Piotr Gutowski

Obowiązek podążania za prawdą a lojalność wobec własnej tradycji religijnej

The obligation to follow the truth and the loyalty to a religious tradition

Prof. P. Gutowski - Obowiązek podążania za prawdą

Piotr Gutowski, O epistemicznym wymiarze religii

Lojalność wobec tradycji kulturowej, w tym wobec religii, w której się wychowujemy jest źródłem jej ciągłości. Lojalność tę oceniać należy zasadniczo pozytywnie, podobnie jak pozytywnie oceniamy spełnianie podjętych zobowiązań, np. wobec współmałżonka lub wobec wierzyciela. Z drugiej strony, nieuchronne zmiany, jakie z biegiem czasu zachodzą w systemie naszych przekonań, w połączeniu z wbudowanym w naszą mentalną konstytucję obowiązkiem podążania za prawdą, skłaniają wielu z nas do rewizji tej lojalności: przekonania, które dawniej uważaliśmy za prawdziwe, teraz uznajemy za fałszywe, a dawniejsze zobowiązania za podjęte zbyt pochopnie i w związku z tym możliwe do zanegowania. Chcę podjąć zagadnienie racjonalności sposobów godzenia wierności temu, co rozpoznajemy za prawdziwe i lojalności wobec konkretnej religii, w której wzrastaliśmy.

Konflikt miedzy tymi dwoma wartościami tkwi, jak sądzę, w samym sercu dialogu międzyreligijnego. Jego praktycy dostrzegają, że pluralizm religijny podważa przekonanie o prawdziwości ich własnej religii, a jednocześnie tej religii pragną pozostać wierni. Wydaje się, że jeżeli zwolennik danej religii rozpoznaje jej twierdzenia jako prawdziwe, to dysponuje jednocześnie racjonalnym motywem misyjnym, aby innych o tej prawdzie poinformować i do niej ich przekonać. Jednocześnie osoba taka nie ma racjonalnego powodu, aby dialog międzyreligijny czy spotkania ekumeniczne traktować jako podstawę do zmiany swoich własnych przekonań, lecz co najwyżej jako sposobność do ukrytych działań misjonarskich lub do realizacji celów pozapoznawczych (np. do stworzenia wspólnego religijnego frontu walki z narastającą falą ateizmu i sekularyzacji). Autentyczny dialog – a za taki uważam dialog na poziomie epistemicznym, a nie wyłącznie pragmatycznym - zakłada możliwość zakwestionowania przez jego uczestnika tego, co rozpoznał jako prawdziwe, co z kolei oznacza często rewizję wcześniejszych przekonań i lojalności.

Będę bronił tezy, że w racjonalnie pojętej religijności przekonanie o rozpoznaniu prawdy pewnej doktryny może, a nawet powinno być powiązane z pewną dozą wątpienia i gotowością do jej rewizji, i że nawet głębokie rewizje nie muszą oznaczać zakwestionowania tożsamości danej religii. Należy też starannie odróżniać pożądaną w religii żarliwość wiary, która pozwalała na podejmowanie moralnie słusznych czynów heroicznych od żarliwości prowadzącej do niemoralnych czynów fanatycznych, np. do bestialskiego okrucieństwa wobec innowierców. To ostatnie rozróżnienie zakłada możliwość niezależnego od religii rozpoznania słuszności pewnych przekonań moralnych i, wraz z wątpieniem w rozpoznanie prawdziwości przekonań religijnych, dostarcza powodu dla uznania, że zmiana wcześniejszych wierzeń i lojalności może być racjonalna.

***

The loyalty to the religious tradition in which one is brought up is crucial to its continuity. This loyalty should be regarded in principle as a positive phenomenon, similarly like the fulfillment of obligations towards the spouse or creditors. On the other hand, inevitable changes in the system of our beliefs, together with the obligation to seek the truth, the obligation that is built into our mental constitution, make many of us revise this loyalty: the beliefs that we used to consider as true can later seem false, and we grow to consider past obligations as undertaken rashly, and, therefore, as possible to question. I will examine the rationality of the methods used to reconcile the loyalty to what we consider to be true and the loyalty to a specific religion in which we were brought up.

It seems that the conflict between these two values lies in the center of the interreligious dialogue. People engaged in this dialogue should see that religious pluralism questions the belief about the veracity of their religion to which nevertheless they want to remain loyal. If a follower of a given religion identifies its doctrine as true, he is justified in his ‘missionary’ inclination to inform and convince other people about it. At the same time, such person does not have a rational reason to consider the interreligious dialogue or ecumenical encounters as a basis to change his or her beliefs, but at most as an opportunity to indirect missionary activity or as a tool to gain some pragmatic aims (for example, to create a common religious front against the growing phenomena of atheism and secularization). An authentic dialogue, which I understand as a dialogue on an epistemic, not only on a pragmatic level, assumes a possibility of questioning what one believes to be true, and this often entails the revision of past beliefs and loyalties.

I will defend the thesis that the conviction that a given religious doctrine is true can, or even should go along with a certain degree of doubt and with willingness to revise it, and that even deep revisions does not have to entail the questioning of the identity of that religion. It is crucial also to distinguish between the religious fervor, which is supposed to encourage heroic acts of morally positive character, and the fervor leading to unmoral fanatic acts, such as the bestial cruelty towards the infidels. This distinction assumes the possibility of identifying, independently of religion, the rightness of certain moral judgments, and, together with the doubt about the identification of the truth of religious beliefs, gives a reason to believe that the change in the past beliefs and loyalties can be rational.

Dyskusja

Debata: Protestantyzm - Religia - Wolność

Druga sesja plenarna/Second Plenary session

15 września 2017

Miejsce/Venue: Centrum Dialogu im. Jana Pawła II, Pl. bł. Stefana W. Frelichowskiego 1, sala audytoryjna (parter-I piętro)

Czas: 9.00-11.00

Temat:

RELIGIA - NAUKA – DIALOG / Religion - Science - Dialogue

Moderator/Chairman: Prof. UMK dr hab. Piotr Petrykowski

Język: polski, angielski

Prof. dr hab. Tomasz Polak (Uniwersytet Adama Mickiewicza),Religie w dialogu. Czy można przekraczać granice?
Prof. dr hab. Zbigniew Pasek (AGH), Religia jako przeszkoda we współczesnym dialogu kultur
Prof. dr hab. Bogusław Górka (Uniwersytet Gdański), Religia i metoda. Rekonesans metodologiczny po źródłach chrześcijaństwa/ Religion and Method. The Methodological Approach to the Sources of Christianity

Streszczenia/Abstracts

Tomasz Polak

Religie w dialogu. Czy można przekraczać granice?

Prof. T. Polak - Religie w dialogu. Czy można przekraczać granice? Polak

Przedstawię w tym wystąpieniu trzy tezy związane z kluczową kwestią granic (przekraczalnych lub nieprzekraczalnych) w dialogu religii czy też w dialogu z religiami.

Teza pierwsza: Doświadczenia religijne i budowane wokół nich religijne systemy są pierwotnie regionalne (w sensie fenomenologicznym, i geograficzno-kulturowym), a nie uniwersalne.Religia staje się uniwersalna i według miary tego uniwersalizmu zdolna do dialogu z innymi religiami czy światopoglądami dopiero po przekroczeniu istotnej granicy kulturowej – z równoczesną jej reinterpretacją w kategoriach owej nowej kultury.

To jest teza historyczno-pragmatyczna i wyrasta z prostej obserwacji okoliczności, w których pewne regionalne (we wskazanym wyżej sensie tego słowa) doświadczenia religijne stały się religiami uniwersalnymi – dotyczy to przede wszystkim buddyzmu i chrześcijaństwa, a w pewnym stopniu także islamu).

Teza druga: Uniwersalizacja dokonująca się za sprawą przekroczenia przez pewną religię istotnej granicy kulturowej nie tylko nie jest ostateczna, ale przeciwnie: powoduje ponowną regionalizację doświadczenia / systemu religijnego, którego dotyczy, a za nią fantazmatyzację religijnej świadomości i ponowne zamknięcie na dialog z innymi doświadczeniami).

Również tę tezę potwierdza obserwacja zachowań dialogowych / niedialogowych wspomnianych religii uniwersalnych.

Teza trzecia: Zdolność określonego doświadczenia religijnego i wyrastającego zeń religijnego systemu do przekraczania granic w dialogu z innymi religiami / światopoglądami jest ściśle związana ze zdolnością do krytycznej obserwacji regionalnego charakteru jego własnych kluczowych czy wręcz najświętszych pojęć i idei. Obserwacja taka jest jednak możliwa jedynie za cenę przekroczenia jego własnych świadomościowych fantazmatów.

Teza ta jest, jak widać, swego rodzaju metatezą, pokazującą ewentualną możliwość rozwiązywania problemu przekraczania granic w dialogu religijnym.

Zanim poświęcę więcej uwagi owym trzem tezom i ich konsekwencjom, kilka uwag wprowadzających, dotyczących warunków i perspektyw otwartego dialogu między religiami czy światopoglądami.

Zbigniew Pasek

Religia jako przeszkoda we współczesnym dialogu kultur

Prof. Z. Pasek - Religia jako przeszkoda we współczesnym dialogu kultur

Wzrost napięcia we współczesnym świecie związany z konfliktem cywilizacji euroatlantyckiej i Bliskiego Wschodu pokazuje potencjał mobilizacyjny religii jako czynnika integracji wewnętrznej zagrożonej strony. Jest on ważny i wykorzystywany bez względu na to czy zagrożona stroną jest Zachód czy Wschód. Ponadto sfera religii służy władzom w wielu państwach w budowie postaw nacjonalistycznych, antydemokratycznych, antywolnościowych. W krajach postkomunistycznych religie dominujące zwalczały na różne sposoby nowe mniejszości religijne, które pojawiły się na ich terenach po 1990 roku. Referat podsumowuje rekonesans badawczy w zakresie dialogu międzyreligijnego. Stawia wniosek, że jest on możliwy niemal wyłącznie wtedy kiedy 1/ strony nie mają wyraźnej przewagi, 2/ słabnie religijność 3/ redefiniuje się pojęcia kreując wspólny obszar dyskursu.

Bogusław Górka

Religia i metoda. Rekonesans metodologiczny po źródłach chrześcijaństwa

Religion and Method. The Methodological Approach to the Sources of Christianity

Prof. B. Górka - Religia i metoda. Rekonesans metodologiczny po źródłach chrześcijaństwa

Do badań źródeł chrześcijaństwa stosuje się współcześnie kilkadziesiąt metod, ujęć czy podejść. Zastosowane metody sprowadzić można do kilku nurtów: historyczno‑ i kulturowo‑religijny, językowy i literacki, odwołujący się do nauk humanistycznych, odwołujący się do nauk ścisłych, hermeneutyczny. Ten stan rzeczy powoduje zagubienie nawet w kręgu zaawansowanych uczonych. Jak zatem zorientować się w tym swoistym labiryncie metodycznym? Czy wszystkie stosowane metody są przydatne? Czy są równowartościowe czy przeciwnie – należy je różnicować? Jeśli tak, to według jakiego kryterium? Czy któraś z metod gwarantuje nam pomiar pulsu serca religii epoki nowotestamentowej?

***

Several dozen methods and approaches are used to study the origins of Christianity. The applied methods can be reduced to several currents: historical and culturally religious, linguistic and literary, referring to the humanities, referring to the sciences, hermeneutical. This state of affairs causes confusion among even advanced scholars. How does it find orientation in this methodological labyrinth? Are all the used methods useful? Are they equivalent or opposite – should they be differentiated? If so, according to what criteria? Is there any method that guarantees us the measurement of heart rate of New Testament religion?

Dyskusja

Debata: Religia - Nauka - Dialog

Trzecia sesja plenarna/Third Plenary session

16 września 2017

Miejsce/Venue: Centrum Dialogu im. Jana Pawła II, Pl. bł. Stefana W. Frelichowskiego 1, sala audytoryjna (parter-I piętro)

Czas: 9.00-10.00

Temat: WSPÓŁCZESNE IMITACJE RELIGII / Contemporary imitations of religion

Moderator/Chairman: prof. AMW dr hab. Jerzy Kojkoł

Język: polski, angielski

Prof. dr hab. Zbigniew Drozdowicz (Uniwersytet Adama Mickiewicza), Zamienniki tradycyjnych religii, / „Replacements” of traditional religions
Ks. Prof. UJPII Dr hab. Dariusz Oko (Uniwersytet Jana Pawła II), Gender jako współczesna namiastka religii / Gender as a Contemporary Substitute of Religion

Streszczenia/Abstracts

Zbigniew Drozdowicz

„Zamienniki” tradycyjnych religii - „Replacements” of traditional religions

Prof. Z. Drozdowicz - "Zamienniki" tradycyjnych religii

W swoim referacie przedstawię funkcjonowania w kulturze takich quasi-religijnych wierzeń i praktyk, które czasami dopełniają tradycyjne wierzenia i praktyki, ale częściej z nimi konkurują i zdarza się, że je zastępują lub przynajmniej w istotnym stopniu osłabiają. Ich lista jest zróżnicowana, przy czym jedne z nich mają dłuższe, inne krótsze tradycje. Są również takie, które pojawiły się całkiem niedawno i dosyć szybko zyskały na sporej popularności. Do tych „zamienników”, które mają stosunkowo najdłuższe tradycje skłonny jestem zaliczyć traktowanie nauki jako czegoś, co może „zbawić” jeśli nawet nie całą ludzkość, to przynajmniej jej najbardziej wartościową część. Nieco krótsze mają różnego rodzaju ideologie społeczne. Natomiast stosunkowo najkrótszą praktykowanie joggingu oraz towarzysząca im wiara, że bieganie może być skutecznym lekarstwem na wiele różnych dolegliwości.

***

In my paper I will present the functioning of such quasi-religious beliefs and practices in culture, which sometimes fulfill traditional beliefs and practices but more often compete with them and it happens that they are being replaced or at least weaken in a large extent. Their list is diversified although some of them have longer and some shorter traditions. There are also these which sprang out quite recently and had gained popularity really quick. To these „replacements” that have relatively longest traditions I tend to include treating science as something that can „save” if not the whole humanity then at least its most valuable part. A little bit shorter tradition have diverse social ideologies. However, the relatively shortest is doing jogging and the faith that accompanies this practice saying that it might be a working medicine to different diseases.

Ks. Dariusz Oko

Gender jako współczesna namiastka religii

Gender as a Contemporary Substitute of Religion

Ks. Prof. D. Oko - Gender jako współczesna namiastka religii

Wiadomo, że elementy postaw i zachowań religijnych można spotkać nie tylko u ludzi wyraźnie i z przekonaniem wierzących w istnienie Bytu transcendentnego, ale także u ludzi bardzo mało religijnych, a nawet u ateistów. Wynika to z konieczności posiadania przez każdego człowieka światopoglądu, który zawiera rozstrzygnięcia na temat podstawowej natury rzeczywistości, w tym również te dotyczące jej elementów najważniejszych i centralnych dla ludzkiej egzystencji. Elementy te określają też najwyższe wartości, wokół których i dla których człowiek usiłuje następnie organizować całe swoje życie nieraz mniej lub bardziej świadomie traktując je jako namiastkę Absolutu. Ponieważ zarazem nikt nie jest w stanie do końca racjonalnie uzasadnić swoich przekonań, u każdego występują elementy wiary w sensie szerokim, czy twierdzenia przyjęte bez wystarczających dowodów wymaganych na danym etapie rozwoju cywilizacyjnego. W tym sensie także ateiści wierzą, tylko w coś innego, niż teiści i do tego, w ramach naszego kręgu kulturowego, nieraz przejmują schematy znane z chrześcijaństwa. Wydaje się, że dotyczy to także głównych twórców teorii gender, którzy prawie bez wyjątku byli lub są ateistami. Także u nich można wyróżnić elementy znane ze świata religii, co powinno zostać jasno uświadomione i poddane krytyce. Teorie tych, którzy proponują nam nowy paradygmat kulturowy i uważają się za specjalistów od dekonstrukcji dotychczasowego, same powinne być poddane takiemu zabiegowi dekonstruowania, aby ustrzec nas przed możliwą ułudą pozornego postępu.

***

It is common knowledge that one can meet elements of religious attitudes and religious ways of behavior not only in people who wholeheartedly and with conviction believe in the Transcendent Being, but also in those who are lukewarm believers or even atheists. This ensues from the necessity of every human being to have a world-view which would contain final statements regarding the fundamental nature of reality, including these elements which are most important and central for human existence. Such constituents determine also the highest values around which and for which a human being strives to organize her whole life. It happens that these are consciously treated as a poor substitute of Absolute. As no one is able to justify in full in a rational way her convictions or beliefs, there are elements of faith in a broad sense in everyone, and there are also statements which are accepted without sufficient proves required at a certain stage of the development of civilization. In this sense also atheists believe, but they believe in something else than theists, and apart from that, atheists, living within our cultural framework, take over the schemes which are characteristic for Christianity. This seems to be true in case of the originators of the gender theory, who without exception were or are atheists. In their convictions, one can also discern elements which belong to the world of religion, which one should be clearly aware of and which should undergo criticism. The theories of those who propose a new cultural paradigm and who deem themselves to be the experts of deconstructing the existent paradigm, should be deconstructed so that one could avoid the possibility of the illusory progress.

Dyskusja

deb